Vleugels voor jouw talent Op vrijdag 4 juni was er een stijlvolle afscheidsviering voor onze pedagogisch directeur Marijke Lybaert die met pensioen gaat. Op het eind van de avond nam ze zelf het woord en bewees ze nogmaals haar retorisch talent met vijf levenslessen die beklijven.
Speech mevrouw Lybaert
Bij mijn afscheid/pensionering 4 juni 2021
Hoe begin ik hieraan, dacht ik enkele weken geleden? 40 jaar, bijna twee derde van mijn leven, heb ik op deze school gewerkt, 29 jaar als leerkracht, 11 jaar als lid van het directieteam. Maximum een kwartiertje kreeg ik vanavond van het organiserend comité toebedeeld, dus was een redevoering à la Demosthenes of Fidel Castro helaas geen optie.
Onbegonnen werk overigens om al mijn herinneringen de revue te laten passeren: de vele kansen die ik kreeg, mijn succeservaringen, de soms hilarische anekdotes, maar evenzeer de momenten van vertwijfeling en verdriet. Neen, om dat allemaal te vertellen zou ik memoires moeten beginnen schrijven. Ik was er overigens ook redelijk gerust in dat mijn charmante collega’s hun eigenzinnige selectie van mijn SFI-carrière wel zouden presenteren, quod erat demonstrandum.
Iedereen bedanken aan wie ik iets te danken heb dan maar? De zusters en het schoolbestuur, de vele collega’s waarmee ik heb samengewerkt als leerkracht en als directeur, het ondersteunend en het onderhoudspersoneel … Ook dat valt niet in 5 minuten af te haspelen. Veel te velen, zo besefte ik ook, kan ik niet eens meer bedanken omdat ze er simpelweg niet meer zijn. Ik kan alleen maar hopen dat deze mensen nog bij leven hebben geweten hoezeer ik hen waardeerde.
De komende weken krijg ik gelukkig wel nog de kans een aantal mensen meer persoonlijk te bedanken voor wat zij voor mij en SFI betekend hebben.
Toen dacht ik: laat ik deze buitenkans benutten om mijn persoonlijke ervaringen tijdens 40 jaar op SFI samen te vatten in een aantal levenslessen en die met jullie allen te delen. Eens een leerkracht, altijd een leerkracht …
Ik heb me, zoals de gelijknamige reeks in De Standaard die me op het idee bracht, beperkt tot een vijftal levenslessen, al kostte die beperking me wel enige moeite.
(tekst gaat verder onder de foto)
Dit zijn mijn vijf levenslessen na 40 jaar SFI
1 Ken jezelf
Het orakel van Delphi en Socrates wisten het al: zelfkennis is het begin van alle wijsheid. Ik voeg daar graag aan toe: zelfkennis is de voorwaarde voor een gezonde relatie met anderen, de basis van een zinvol en gelukkig leven zelfs.
Wat maakte me tot wie ik nu ben? Mijn genen, mijn opvoeding?
Net als mijn vader ben ik altijd leergierig geweest, zonder echt van studeren te houden, wel van lezen, ontdekken, discussiëren … Mijn vader, die straks 100 wordt, heeft nog altijd meer interesse in de toekomst dan in het verleden, iets wat ik ten zeerste in hem bewonder.
Van mijn moeder – die helaas heel wat minder levenstijd kreeg toebedeeld – heb ik waarschijnlijk het sociale, het rekening houden met, het inlevingsvermogen. Zo zal ik nooit vergeten hoe ze, toen ik me in het zesde leerjaar eens beklaagde over het feit dat mijn bankgenootje altijd probeerde af te kijken, voorzichtig zei: ‘Is dat zo erg? Misschien kan dat kindje wat moeilijker leren dan jij …’.
Wat ik thuis niet geleerd heb, is ruzie maken. Ik ben er nog altijd niet uit of dat nu eerder een voordeel dan wel een nadeel is. Ik prijs me in elk geval gelukkig dat ik mocht opgroeien in een warm nest. Na 40 jaar onderwijservaring besef ik meer dan ooit dat dit voor heel wat kinderen niet het geval is en dat dit een wereld van verschil maakt qua onderwijskansen, welbevinden en zelfvertrouwen.
Met de jaren heb ik mezelf steeds beter leren kennen: mijn talenten, mijn valkuilen en ook mijn zogenaamde blinde vlekken. Opleidingen en psychologische testen werken verhelderend, maar je leert jezelf nog het beste kennen door de spiegel van je omgeving, ook in je rol als leerkracht of directeur.
Zo doet het deugd af en toe van anderen te horen wat ze in je waarderen, of het nu een ouder, oud-leerling, directeur of collega is. En ook negatieve feedback kan je helpen om kritisch naar je gedrag en het effect daarvan op anderen te kijken. Negatieve feedback werkt hoe dan ook het best als het uitgangspunt respectvol is en de taal verbindend.
Jezelf aanvaarden is niet altijd gemakkelijk. Zo wou ik soms dat ik een beetje avontuurlijker was of eens totaal uit de bol kon gaan, maar ik ben nu eenmaal wie ik ben. Scherpe kantjes kan je bijvijlen, je kern blijft dezelfde.
Ik zal, tegen de tijdsgeest in, altijd een persoon van het midden blijven, niet van de grijze middelmaat zo hoop ik, maar van de aurea mediocritas, de gulden middenweg die ook Horatius in een van zijn gedichten bepleit.
Ik ben jullie in elk geval dankbaar omdat ik op SFI mezelf mocht zijn en mocht worden wie ik nu ben.
Ziehier dan ook mijn eerste levensles voor jullie:
Ken jezelf, word de beste versie van jezelf, en blijf trouw aan jezelf. Laat ook je collega’s en vooral je leerlingen zichzelf zijn. Help hen om zichzelf beter te leren kennen, hun talenten te ontdekken en te ontwikkelen. Help hen om te gaan met beperkingen en groeikansen niet uit de weg te gaan.
(lees verder onder de foto)
2 Omarm het verschil
Een school is in wezen een fantastisch concept, een soort microkosmos waar je in velerlei diversiteit samen leert leven.
De jeugdige energie van de ons toevertrouwde pubers ben ik blijven zien als een uitnodiging voor ons, volwassenen om jong van geest te blijven en niet te verglijden in cynisme of zelfgenoegzaamheid.
Een van de charmes en sterktes van SFI is ongetwijfeld het samenbrengen van leerlingen met verschillende talenten, met een verschillende sociale en culturele achtergrond ook.
Ook de verschillen onder collega’s op een school zijn groot, maar net dat vind ik bijzonder boeiend. Zo heb ik altijd genoten van het steeds veranderende en dynamische samenspel van vertrouwde, ervaren collega’s én nieuwkomers in het SFI-team.
Zoveel talent onder één dak ook, zoveel specialisten in verschillende branches. Ik vond het bijvoorbeeld heel verrijkend om Rome nu eens te zien door de ogen van een leerkracht geschiedenis, dan weer door die van een collega aardrijkskunde of economie. En handig toch dat je in de leraarskamer altijd wel iemand vindt die je duiding kan geven bij een actueel thema of je kan helpen bij een vertaal- of ICT-probleem?
Veel verschillende mensen en persoonlijkheden bijeen betekent natuurlijk ook onvermijdelijk conflicterende belangen, meningen en gevoeligheden.
Als leerkracht, maar meer nog als directeur heb ik ervaren dat praten met elkaar werkt en luisteren nog meer. Ook naar tegendraadse leerlingen, licht agressieve ouders of zeer verontwaardigde collega’s: ik heb daarbij met vallen en opstaan geleerd dat je hevige emoties niet countert met rationele argumenten, maar dat begrip en aandacht voor de dieperliggende zorg of frustratie een betere opstap bieden naar een mogelijke oplossing.
Uiteindelijk zijn we allemaal mensen, met verschillende facetten en lagen, met onze eigen verlangens en noden. Daarom blijft het zo belangrijk om elkaar op school ook op een meer informele manier beter te leren kennen, of het nu is aan de koffieautomaat en tijdens de lunch, op een sportdag of uitstap, op een feestelijk moment. Misschien is het dat wel wat we het voorbije jaar het hardst gemist hebben.
Dit is samengevat mijn tweede levensles voor jullie:
Aanvaard en waardeer dat mensen verschillend zijn, ook op school. Wees mild en respectvol voor elkaar. Blijf zoeken naar verbinding, ook bij conflict, zeker bij conflict. Durf erop vertrouwen dat de meeste mensen het goed bedoelen en sluit je niet op in je eigen grote gelijk. Is dit niet wat we onze jongeren willen voorleven?
(lees verder onder de foto)
3 Je bent nooit te oud om te leren
Toen ik recht van de schoolbanken naar het schoolbord verhuisde, wist ik alles en niets. Ik leerde al doende, met vallen en opstaan en groeide in mijn rol als lesgever en opvoeder. Later kreeg ik zelf kinderen en wat ik via hen leerde, zeker tijdens hun puberteit, kwam zeker ook mijn aanpak als leerkracht ten goede.
Op SFI kreeg ik als leerkracht en ook als directeur heel veel kansen tot professionele en persoonlijke groei en dat heus niet alleen via nascholingen en studiedagen.
Leren doe je immers het best in relatie; dat geldt zowel voor leerlingen als voor ons, volwassenen. Daarom vind ik alle vormen van overleg en samenwerking op een school zo’n meerwaarde en zelfs een noodzaak. Het vraagt tijd, ja, maar alleen op je eiland redt niemand het meer en samen sta je gewoon sterker.
Met plezier keek ik ook over het muurtje van onze school, over de landsgrenzen heen zelfs. Ik ontdekte samen met onze leerlingen dat zij, ondanks de culturele verschillen, meer gemeen hadden met die jongeren uit Polen of Turkije dan we misschien op basis van onze vooroordelen hadden vermoed.
Ik zag fiere en zeer ambitieuze jongeren op een militaire school in Roemenië naast ‘chillende’ leerlingen in Zweden, waar het onderwijssysteem veel losser en vrijer is. Maar overal ontmoette ik leerkrachten die hen met een groot hart begeleiden en vormen.
Ook op pedagogisch en didactisch vlak vond en vind ik Europese en andere uitwisselingen en projecten bijzonder verrijkend. Twee jaar geleden (nog net voor de brexit) maakte ik een laatste study visit naar Dene Magna in Groot-Brittannië. Ik herkende in hun filosofie en schoolwerking veel kwaliteiten van SFI, maar telkens in een nog verder doorgedreven vorm.
Ik zag er een goed werkende mix van hoge verwachtingen en warme zorg.
De lesmethoden bleken doordacht en zeer activerend. De resultaten van de leerlingen worden er nauwgezet gemonitord. Zij vormen de basis voor intensieve verplichte remediëring, maar leiden ook tot bijsturing van de lespraktijk op vakgroepniveau.
Leerkrachten maken er jaarlijks hun persoonlijk professionaliseringsplan op en geven tegelijk hun sterktes aan, waarmee ze anderen willen ondersteunen en inspireren. Deuren van klaslokalen staan er altijd open, niet zozeer om te verluchten, maar omdat collega’s of directie er altijd welkom zijn.
Ook de leerlingenparticipatie gaat er ver: van verantwoordelijkheid op de speelplaats over leesbuddy’s tot inspraak van de leerlingenraad bij aanwervingen en bij het financiële beleid. Geef toe, het zet je aan het denken en dromen.
Mijn derde boodschap voor jullie?
Blijf jezelf ontwikkelen, leer van elkaar en ook van de leerlingen. Je hoeft geen perfectionist te zijn, maar blijf streven naar kwaliteitsvol onderwijs met een maximaal leerrendement.
Blijf, hoe moeilijk dat soms ook is, je leerlingen motiveren om alle leerkansen die jullie hen bieden ten volle te benutten en leer hen hoe ze dat kunnen doen.
(lees verder onder de foto)
4 Wees niet bang voor verandering
Panta rhei, alles stroomt. Met dat beeld omschreef de Griekse filosoof Herakleitos de eeuwige verandering in de natuur en het leven. Niets blijft hetzelfde, de rivier niet en wij niet.
Ik heb op 40 jaar tijd veel zien veranderen en die verandering lijkt steeds sneller te gaan. De maatschappij verandert en dus ook het onderwijs.
Een van de meest tastbare veranderingen is ongetwijfeld de digitalisering, deels een zegen, soms een vloek. Ik zie me als leerkracht nog sleuren met mijn kunst- en andere boeken, krantenartikels uitknippen, en de laatste jaren dat ik les gaf (wow!) in de mediatheek eens de draagbare beamer afhalen. Dat kan gelukkig eenvoudiger en efficiënter nu.
Samen met de digitalisering kwamen er echter ook praktische problemen en extra planlast, om nog niet te spreken over de vele zegeningen van de ‘zogenaamde’ sociale media …
Ik ervaar ook een steeds toenemende verantwoordingsplicht: t.o.v. leerlingen, ouders, collega’s, de maatschappij … Het kost iedereen heel wat energie en maakt soms moedeloos.
Steeds meer kwetsbaarheid en onzekerheid zie ik ook, zeker de laatste jaren, en dat zowel bij jongeren als bij volwassenen. IJsbergen van verdriet gaan soms schuil diep onder de oppervlakte. Er zijn dus ook steeds meer noden qua ondersteuning en begeleiding, en helaas is er nog steeds veel te weinig omkadering.
Gelukkig heb ik ook heel wat in positieve zin zien veranderen in het onderwijs en op SFI: meer visie en efficiëntie, meer inspraak en overleg en wat meer persoonlijke vrijheid, al was het maar om in de zomer mouwloos en kousloos voor de klas te mogen staan.
Zelf ben ik op 40 jaar natuurlijk ook veranderd.
Ik heb niet meer de looks en de lichamelijke energie van een jonge gazelle en dat is soms best confronterend, maar met de jaren en de ervaring komt er – zoals het cliché wil – ook wat meer relativering en geduld. En dat is mooi meegenomen voor je omgeving, maar vooral voor jezelf. Zo kijk ik nu uit naar een levensfase met meer tijd voor familie en vrienden, meer vrijheid ook om nieuwe ervaringen op te doen, wat en hoe, we zien het wel.
En wees gerust, collega’s, ik ben echt niet bang voor het zwarte gat.
Levensles vier voor SFI?
Wees niet bang voor verandering. Je kan de verandering niet tegenhouden, ze is inherent aan het leven en het onderwijs. Laat de rivier de rivier. Verleg een steentje waar het kan en vertrouw daarbij op individuele en collectieve kracht.
5 SFI moet SFI blijven!
Zelf heb ik me meteen thuis gevoeld op SFI; het is een school die bij me past en waar ik fier op ben. Het is fijn te horen dat elk jaar opnieuw jonge collega’s of interimarissen zo graag op SFI zouden blijven. Ook van ouders en vooral oud-leerlingen krijgt SFI heel wat lof.
Wat maakt SFI zo uniek? Ik denk het feit dat ons pedagogisch project authentiek en doorleefd is, dat we waarmaken wat we beloven.
Iedereen is welkom op SFI en de sfeer is hartelijk. Leerlingen krijgen er volop leerkansen en warme zorg, maar ook uitdaging en grenzen. We hebben vooral een schoolteam dat anderen ons benijden. Het is dynamisch, collegiaal en creatief. En zo kan elk talent op SFI tot bloei komen en krijgen mensen vleugels.
Dus ja, dit is mijn ultieme les en wens: laat SFI, te midden van alle veranderingen, altijd zichzelf blijven. Koester samen de franciscaanse spirit en waarden.
Ik geloof in het grote SFI-team en zeker ook in de straks grondig vernieuwde ploeg van directie en coördinatoren. Ik wens hen veel energie en enthousiasme om eensgezind de uitdagingen van de toekomst aan te gaan. Aan jullie allen, vraag ik, geef hen het krediet dat jullie ook mij hebben gegeven. Dan kan en zal ik SFI eind augustus met een gerust gemoed in goede handen achterlaten.
Dank je wel allemaal voor jullie vriendschap en steun, voor jullie woorden van waardering, voor deze fijne avond, voor de vele onvergetelijke attenties van de voorbije week. Samen klinken lukt nu helaas even niet, maar ik heb voor jullie wel nog een verrassingscadeau in gedachten.
Ik ga jullie heel hard missen, maar zie jullie ook na augustus zeker nog terug, en dan het liefst bij feestelijke gelegenheden. Ik kijk al uit naar de dag dat ik in mijn brievenbus of mailbox de uitnodiging vind voor de viering van 150 jaar SFI en de plechtige opening van de nieuwbouw.
SFI: ik wens jullie met heel mijn hart alle goeds: pax et bonum et amor!!
Marijke Lybaert
Melle, 4 juni 2021